Katarakt nedir?

Net ve keskin bir görüntü için, ışınların kırılarak gözün içine alınmasını sağlayan yapı bizim doğal göz içi merceğimiz bir başka ifade ile lensimizdir. Normalde şeffaf olan bu göz içi merceğinin değişik sebeplerle şeffaflığını kaybetmesine yani bulanıklaşmasına katarakt denir. Katarakt ilerleyicidir, ilerlemeyi ilaç, damla ya da başka bir tedavi ile durdurmak veya geri almak mümkün değildir.

Katarakt hangi yaşlarda görülür?

Katarakt sıklıkla ileri yaşlarda görülür. Tüm kataraktların yaklaşık %90’ı 65 yaşın üzerindeki kişilerde görülür. 80 yaşına kadar katarakt görülme sıklığı %100’e yaklaşır. Daha az sıklıkta küçük çocuklar da dâhil her yaşta görülebilir.

Katarakt oluşumunun sebepleri nelerdir?

Kataraktın en sık sebebi yaşlanmadır. Yaşlanmayla beraber vücutta olan değişikliklerden göz içi merceği de etkilenir. Normalde tamamen şeffaf ve esnek olan lensin yaşlanma ile sıvı içeriği azalır, lens proteinlerinin yapısı değişir, lens daha sert ve bulanık bir hale gelir. Bunun dışında şeker hastalığı, güneş ışınlarına aşırı maruz kalma, kortizon gibi bazı ilaçların uzun süre kullanımı, göze gelen travmalar, üveit ve göz içi iltihapları gibi bazı göz hastalıkları da katarakt gelişimine yol açabilir.

Kataraktın belirtileri nelerdir?

Şeffaflığını kaybeden göz merceği dışarıdan gelen ışınların görme noktasına ulaşmasını engelleyerek görmeyi bulanıklaştırır. Araç kullanan kataraktlı kişilerde farlardan etkilenme ve ışıkların etrafında haloların oluşumu ortaya çıkar. Hastalar insanların yüzlerini veya cisimleri sisli bir camın arkasından bakarmış gibi bulanık görür. Katarakt belirtileri katarakt oluşumunun başlamasından bir süre sonra kişinin fark edebileceği düzeye ulaşır ve zamanla artar. Bu belirtiler;

• Görme gücünde azalma,
• Bulanık görme,
• Renklerde soluklaşma,
• Işıklarda dağılma ve kamaşma,
• Çift görme, baş ağrısı ve bazen ortaya çıkan yakını gözlüksüz görebilirken uzak görmede bulanıklık.

Katarakt nasıl teşhis edilir?

Bu şikâyetler ile doktora başvuran bir kişide görme düzeyi ölçüldükten sonra göz bebeği genişletilerek özel cihazlar ile lens ve göz dibi (retina ve vitreus) muayenesi yapılır. Görme azlığı ve diğer belirtiler başka göz hastalıklarında da görülebilir. Kapsamlı göz muayenesinden sonra görme bulanıklığı sebebinin katarakt olduğu tespit edildiğinde kataraktın düzeyi ve hastanın sosyal yaşantısı göz önünde bulundurularak hastaya ya ameliyat önerilir ya da belli aralıklarla kontrole çağırılır. Ameliyat kararı verildiğinde göz içi lensi için ölçüm yapılır. Bu sayede ameliyattan sonra kişinin göz numarasının en düşük veya ideal seviyeye düşürülmesi amaçlanır. Astigmatı olan hastalarda kesi yeri seçimi veya başka yöntemlerle astigmatı azaltıcı önlemler de alınır.

Katarakt oluşumunu önleyebilir veya geciktirebilir miyim?

Katarakt oluşumunun en önemli nedeni yaşın ilerlemesidir. Katarakt oluşumunu engellemek veya geri almak mümkün değildir. Ancak sigara kullanmamak, dengeli ve yeterli beslenmek ve güneş ışınlarından kaçınmak katarakt oluşumunu bir miktar geciktirebilir. Diyabet hastalarında katarakt oluşumu daha erken yaşlarda görülür. Bu hastalarda iyi kan şekeri kontrolü katarakt ilerleme hızını azaltabilir. Diyabet hastalarında diyabetik retinopati yani göz dibi tutulumu nedeniyle lazer yapılması gereken durumlarda belirgin kataraktların ameliyatı zaruri olabilir.

Kataraktın tedavisi nedir?

Kataraktın tek tedavisi ameliyattır. Ameliyatın başarı oranı çok yüksektir. Günümüzde katarakt ameliyatları FAKO (fakoemülsifikasyon - phacoemulsification) yöntemi ile yapılmaktadır. Bu yöntem halk arasında lazerle, dikişsiz ameliyat olarak da bilinmektedir.

Ne zaman ameliyat olmalıyım?

Kişinin günlük yaşantısında sıkıntı oluşturmaya başladığında ameliyatın vakti gelmiştir. Bu yaş her insanda aynı değildir. Bazen 50’li yaşlarda ameliyat gerekebilirken, bazen de 70’li yaşlarda halen gerekmeyebilir.

Ameliyatı bekletmek veya ertelemek yanlış olur mu?

Çok ileri olmayan kataraktlar makul sürelerde bekletilebilir, ancak bu kişilerin düzenli aralıklarla muayene olmaları gerekir. Katarakt ameliyatın zamanlaması kişinin günlük ve mesleki işleri ile de ilişkilidir. Olgunlaşmış ve sertleşmiş kataraktların bekletilmesi ilerde yapılacak ameliyatın risklerini arttırabilir, sonuçlarını olumsuz etkileyebilir.

Katarakt ameliyatının geciktirilmesi şu durumlara yol açabilir;

• Sertleşen kataraktı parçalayıp göz dışına almak için daha fazla ultrasonik enerji gerekir. Bu da ameliyat sırasında daha fazla ısı açığa çıkmasına ve kornea ödemine sebep olabilir.
• Göz içi merceğinin bağlarında gevşeme ve zayıflamalar oluşabilir.
• Kataraktın hacmi artarak göz içi yapılara bası yapabilir ve buna bağlı göz tansiyonunda artışına sebep olabilir.

Katarakt ameliyatı nasıl yapılmaktadır?

Katarakt cerrahisindeki gelişmeler yapay göz içi lenslerinin bulunmasıyla hız kazanmıştır. Eskiden katarakt ameliyatı için göz yüzeyinde yaklaşık 9mm’lik bir kesi yapılmakta ve bu kesiden kataraktlı lens doğurtulup dışarı alınmaktaydı. Yapay göz içi lensinin yerleştirilmesinden sonra bu kesi dikişler ile kapatılmaktaydı.

Göz içi lensi alınan hastalarda net görmenin sağlanması için doğal lensimiz gibi kırıcılık gücüne sahip yapay bir lensin lens kapsülü (lens zarı) içine yerleştirilmesi gerekir. Aksi halde hastaların çok yüksek numaralı gözlük kullanmaları gerekir ve bu durumda dahi net görme düzeyinin oluşması mümkün değildir.

Katarakt ameliyatından önce neler yapılmalıdır?

Ameliyat için ameliyattan 1-2 saat önce hastaneye gelmek yeterlidir. Ameliyattan önce aç kalınmasına gerek yoktur. Ameliyattan önce birkaç defa göz bebeğini genişletici damlalar damlatılır. Ameliyattan hemen önce de anestezik damlalar damlatılarak göz uyuşturulur. Bebek ve çocuklar dışında genel anestezi yani narkoz uygulamasına gerek olmamaktadır.

FAKO yöntemi nedir?

Günümüzde FAKO yöntemi ile katarakt ameliyatları yapılmaktadır. Bu yöntem ile gözde yaklaşık 2,0 ila 2,8mm boyutlarında bir kesi yapmak yeterli olmaktadır. Kataraktın yani insan göz içi merceğinin etrafında bir zar vardır, bu zarda 5-6mm çapında dairesel bir açıklık oluşturulur. FAKO cihazının prob denen uç kısmı ile göz içine girilir, ultrasonik titreşimler kullanarak göz içinde katarakt ufak parçalara ayrılır ve aspirasyon ile bu parçacıklar emilip göz dışına alınır. Şeffaf olan mercek zarı yerinde bırakılır ve katarakt tamamen temizlenir. Daha sonra yine bu kesiden özel katlanabilir göz içi lensleri mercek zarındaki cebe yerleştirilir ve antibiyotik uygulamasını takiben kesi yerine herhangi bir dikiş atmadan ameliyata son verilir. Bu göz içi mercekleri göz içinde herhangi bir yan etki yapmadan ve bir daha değiştirilmeye gerek kalmadan hayat boyu kalır. Ameliyat kataraktın sertliğine göre yaklaşık 7-15 dakika sürer.

Ameliyattan hemen sonra göz kapama bantları ile göz kapatılır ve hasta evine gönderilir. Ertesi gün bantlar çıkartılarak yaklaşık 10-15 gün damla kullanılır.

Günümüzde modern katarakt cerrahisi olarak adlandırılan bu yöntemin avantajları şöyle sıralanabilir;

• Ameliyat için herhangi bir iğne ya da uyuşturucunun yapılmaması
• Çok küçük bir kesiden ameliyatın gerçekleştirilmesi
• Ameliyatın kısa sürmesi
• Ameliyat sonrası net görüntüye çok daha erken ulaşılması
• Gözde dikiş ve buna bağlı astigmat olmaması
• Enfeksiyon riskinin çok daha az olması

Katarakt ameliyatının riskleri var mıdır?

Her cerrahi müdahalede olduğu gibi katarakt ameliyatının da riskleri vardır. Her hastanın kendine göre sağlık durumu farklılık gösterir. Kullanılan malzemelerin ve ameliyathane şartlarının kalitesi ve doktorun tecrübesi başarı oranını arttırmaktadır.

Çok yaşlılar, kalp, tansiyon ve şeker hastalığı olanlar ameliyat olabilir mi?

Katarakt zaten yaşlılarda görülen bir durum olduğu için ameliyat yöntemleri de bu şekilde geliştirilmiştir. Ameliyat sırasında sırt üstü yatmak gerekir. Bazı hastalarda ve özel durumlarda lokal veya genel anestezi altında da ameliyat yapılmaktadır.

Katarakt tekrarlar mı?

Başarılı bir ameliyattan sonra yeniden katarakt oluşumu mümkün değildir. Ancak zamanla göz içi merceğinin konulduğu zarda kesafet (kireçlenme) gelişebilir. Gerektiğinde bu kesafet ameliyatsız YAG lazer denen özel bir yöntemle birkaç dakikada ameliyatsız temizlenir ve kişi hemen sonra net görüntüsüne tekrar kavuşur.

Op. Dr. Abdullah GÜLEÇ

Türk Kızılay Özel Kartal Hastanesi

Göz Hastalıkları Uzmanı