Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukluk döneminde başlayan ve devam eden bir nörogelişimsel bozukluktur. Toplumda görülme oranı %3 ile %5 arasında değişiklik göstermektedir. Bu durum DEHB’nin toplumda görülme oranının yüksek olduğu anlamına gelmektedir.
Belirtiler Her Çocukta Farklılık Gösterir
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunu kendi içerisinde üç farklı türde sınıflandırmak mümkündür. Bu türler, çocuğun gösterdiği belirtiler bakımından çeşitlilik gösterebilir.
Dikkat Eksikliği Alt Tipi: Çocuğun dikkatini odaklama ve sürdürmesinin yaşından beklenen düzeyin altında olmasıdır. Dikkatin uyaranlar tarafından kolayca dağılması, sıklıkla unutkanlık yaşamak, eşyaları kaybetmek, sorumlulukları organize edememek ve dikkati bir odağa yönlendirememek gibi durumları çocukların sıklıkla yaşamasıdır.
Hiperaktivite ve Dürtüsellik Alt Tipi: Çocuğun yerinde durmakta zorlanması, aceleci davranışlarının olması, sırasını bekleyememesi, konuşma arasına girmesi, işleri erteleyememesi, sıraya koyamaması ve aşırı hareketli olması ile kendisini göstermektedir.
Karma Tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite ve dürtüsellik alt tipinin kombinasyonunun görüldüğü alt boyuttur. İki alt tipin de özelliklerini barındırmaktadır.
DEHB'nin Oluşumunu Belirleyen Etmenler
DEHB’nin gelişimine neden olan etmenler birçok araştırmanın konusu olmuştur ve muhtemel oluşumuna dair nedenler belirlenmiştir:
Genetik Faktörler: DEHB’nin oluşumunda genetik yatkınlığın değeri yadsınamayacak derecede büyüktür. Aile geçmişinde olan DEHB’nin çocukta da gelişme riskini arttırabileceği bulunmuştur. Genetik faktörlerin %80 dolaylarında yatkınlaştırdığı bilinmektedir.
Beyin Yapısı: Beynin yapısına ve fonksiyonlarına bakıldığında DEHB’li çocukların frontal lobunun ve ilişkili bölgelerinin gelişiminin farklılaşmış olduğu belirlenmiştir. Frontal lob; düzenleme, organize etme, dikkat ve planlama gibi işlevlerden sorumlu bölgedir.
Beyindeki Kimyasal Değişiklikler: Dopamin ve noradrenalin normalden daha az aktivite göstermektedir.
Çevresel Faktörler: Annenin gebelikte kurşun, sigara, alkol ve uyuşturucu maddelere maruz kalması çocuklarda DEHB oluşma riskini arttırabilmektedir.
Hamilelik Dönemindeki Ortam DEHB’nin Oluşumunda Önemli Bir Faktör
Yapılan araştırmalarda çocuklarda DEHB’nin kesin önleyici faktörü bulunamamıştır ancak oluşumuna neden olan faktörleri incelediğimizde annenin hamilelik döneminde bulunduğu ortama dikkat etmesinin önemli olduğu anlaşılmaktadır. Sigara kullanımından ve dumanından kaçınması, kurşun gibi zararlı kimyasal maddelere maruz kalmaması, alkol ve uyuşturucu madde kullanmaması oluşumuna neden olan çevresel riskleri indirgemenin yollarındandır.
Bu Belirtiler DEHB Habercisi Olabilir!
Eğer çocuğunuz duraksamadan sağa sola koşuşturuyor, çok fazla konuşuyor, sakin duramıyor ve sürekli ellerini, ayaklarını hareket ettiriyorsa bunlar dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri olabilir. Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun diğer belirtileri arasında şu unsurlar sayılabilir:
Belirti Gösteren Her Çocuğa DEHB Tanısı Koymak Doğru Değildir
Bahsedilen belirtileri gösteren her çocuğa DEHB tanısı koymak doğru olmayacaktır. Bu tanının konulabilmesi için bazı kriterler bulunmaktadır. Belirtilerin ne kadar süredir devam ediyor olduğu ve hangi ortamlarda kendini gösterdiği gibi hususlar önemlidir. Bu kriterler bir uzman tarafından değerlendirilmektedir. DEHB tanısı çocuklara bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından konulmaktadır. Bu tanı konulurken çocuk psikiyatristi, çocuk ve ergen psikoloğuyla birlikte hareket edebilir. Gerektiği takdirde dikkat değerlendirmeleri ve testleri isteyebilir. Çocukla ilgili farklı kaynaklardan bilgi alınabilir. Okul ile iletişime geçilip öğretmenden görüş istenebilir.
Uygun Tedavi Metodu Uzmanlarca Uygulanmalıdır
Çocuklarda DEHB tanısı konulmasının ardından tedavi için uygulanacak yol uzmanlar tarafından belirlenmektedir. İlaç tedavisi, davranışçı terapiler ve gerektiğinde aileler için psikoeğitim gibi yöntemlere başvurulmaktadır. Çocuğun eş zamanlı başka bir psikiyatrik tanı alması durumunda o tanı için uygun tedavi yöntemi yine uzmanlarca uygulanmaktadır. Tedaviye uyulmadığı takdirde okul başarısındaki düşüşe ek olarak çocuklarda birçok sosyal ve davranışsal problemlerle karşılaşılabilmektedir.
Ailelere Öneriler
Aileler DEHB’si olan çocukların bu durumla baş etmesini kolaylaştırmak için birkaç yönteme başvurabilir:
E-Randevu
E-Sonuç
TR